Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu -DEHB- Olan Çocuklar Eğitimleri

DEHB çocuklarda gelişimsel döneme uygun olmayan dikkat, dürtü, aşırı hareketlilik ve kurallara uyum güçlüğü olarak tanımlanır. DEHB, bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan dikkat sorunları, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ile kendini gösteren bir bozukluktur. Üç temel belirtisi: Dikkat eksikliği- Hiperaktivite-Dürtüselliktir.

Tarihçe

İlk Araştırmalar 1902

DEB semptomlarını gösteren çocuklar daha 1860 lı yıllarda rapor edilmekteydi ancak bu konudaki en kesin raporları yazan ilk kişi Still’dir 1902. Still, bu tarz davranış sorunu olan çocukları tanımlayan ilk araştırmacıdır. Still, ingiltere Royal College Tıp okulunda ders verirken klinik deneyimlerine göre DEB tanılı çocuklarla karşılaşmış bu çocukları “karşı gelme / davranış bozukluğu olan çocuklar” olarak adlandırmıştır. Bu çocuklar genellikle

ü  Sinirli

ü  Karşı koyan

ü  Disipline karşı dirençli

ü  Aşırı duygusal ve heyecanlı

ü  Öz kontrolün az olduğu çocuklardı.

Dikkat bozukluğu ve hareketlerini kontrol edememe davranışı en tipik ve yaygın davranıştır. Still bu çocukların ahlaki kontrol” konusunda da yetersiz olduklarını ve erkeklerde kızlara oranlara daha yaygın görüldüğünü not etmiştir.  Bu çocukların ailelerinde alkoliklik öyküsü ve davranış sorunları sıklıkla gözlenmiştir. Düzensiz aile çevresinin çocuklarda bu tür davranış sorunlarına yol açacağını ileri sürmüştür. Ancak diğer yandan bu tanıyı alan çocukların aile tutumlarında yeterli olduğunu vurgulamıştır. Bazı çocuklarda rastlanan bu durumun biyolojik özellikler, kalıtım, doğum öncesi, doğum sonrası merkezi sinir sistemindeki hasarla ilgili olduğunu ileri sürmüştür.

İkinci Kuşak Araştırmacılar 1937-1941

BRADLEY 1937

MALİTCH&ECCLES 1937

BRADLEY&BOWER 1940-1941

İkinci dönemde konuyla ilgili önemli araştırmalara rastlıyoruz. Bu çalışmaların en önemli özelliği tedavi konusunda etkili uyarıcı ilaçları ortaya koymalarıdır.

Üçüncü Kuşak Araştırmacıları 1960

3. dönemde bu konu ve merkezi sinir sistemi bozukluğu ile ilgili yapılan bir çok araştırmaya rastlıyoruz.

            1960 yılında “Hiperaktif Çocuk Sendromu”= Aşırı hareketli olma bozukluğu olarak psikiyatride kabul edildi.

            60 larda ilk yıllardaki çalışmalar hareket düzeylerinin ölçülmesiyle ve tanı kriterleriyle ilgidir. Tanı kriterleri çocukların günlük motor etkinliklerinin normal gelişim gösteren ve aynı cinsteki yaşıtlarıyla kıyaslanarak bulgulanmıştır.  Bu dönemde DEHB Minimal Beyin Zedelenmesinin (MBD) bir parçası olarak görülüyordu.

            İlerleyen yıllarda nörologlarca Minimal Beyin Disfonksiyonu olarak görüldü. Böylece DEHB 1970li yılların sonunda kadar beyin zedelenmesi olarak ele alındı. 

     1970 li yılların ilk döneminde önemli çalışmalara rastlıyoruz. Bu çalışmalar DEHB de en önemli rolün ne olduğu sorusuna cevap aranmıştır. Dikkat eksikliği, dürtü kontrolündeki başarısızlığın ve aktiflik düzeylerinin  merkezi olduğu belirtildi.

1.    Dikkati verme ve sürdürme

2.    Kontrolsüz davranışları azaltma

3.    Duruma yönelik isteklerin düzeyini azaltma

4.    Normal olmayan anlık tepkilerin güçlü eğilimlerini araştırma etrafında toplanmıştır.

            Sonunda 2000 yılında AMERİCAN PSYCHİATRİC ASSOCİATİON tarafından yeniden tanımlanmıştır;

           

            Tanı

      DSM-IV DEHB SEMPTOMLARI

A.       1 ya da 2

1.    Altı ya da daha fazla dikkat eksikliği belirtisinin en az 6 aydır görülüyor olması ve çocuğun gelişimsel düzeyine uygun olmaması

2.    Altı ya da daha fazla hiperaktivite-dürtüsellik belirtisinin en az 6 aydır görülüyor olması ve çocuğun gelişimsel düzeyine uygun olmaması

B. Belirtiler 7 yaşından önce başlamış olmalıdır

C. Belirtiler iki ya da daha fazla ortamda görülüyor olmalı

D. Belirtilerin sosyal, akademik ya da işle ilgili konularda klinik olarak kanıtlanabilecek düzeyde bozuklu olmalı

E. bu belirtiler yalnızca bu tanıya yönelik olmalı, başka tanı grupları içindeki tanıların uzantısı ya da belirtisi olmamalı; Şizofreni, Yaygın gelişimsel bozukluk, Zihinsel yetersizlik gibi

    

  Dikkat eksikliği

Okul ya da diğer ortamlarda bir işe dikkatini vermede başarısızlık

·      Dikkatini yoğunlaştırmada güçlük çeker

·      Konuşmaları dinlemiyormuş gibi görünür

·      Görev ve yönergeleri takip edemez

·      Zihinsel çaba gerektiren etkinliklerden kaçınma

·      Görev, sorumluluk ve eşyalarını unutma

·      Konu dışı alanlara dikkati çabuk kayar

Hiperaktivite

·      El ayağı kıpır kıpırdır

·      Oturduğu yerde duramaz

·      Sürekli konuşur

·      Sakin bir şekilde oyun oynamakta zorlanır

·      Sürekli hareket eder (sanki motor takılmış gibi)

·      Gereksiz yere sağa sola koşturur, duvarlara tırmanır, yorulmak nedir bilmez

Dürtüsellik

·      Sırasını beklemede güçlük çeker

·      Sorulan soru bitmeden yanıt verir

·      Başkalarının sözünü keser ya da oyunlarda araya girer

Tanı gereklilikleri

DEHB- DİKKAT EKSİKLİĞİ BASKIN TİP: Adaki semptomların 6 ve daha fazla semptom

DEHB HİPERAKTİVİTE-DÜRTÜSEL TİP: Bdeki semptomlardan  6 ve daha fazla semptom göstermesi

DEHB BİLEŞİK TİP: A ve B deki semptomlardan 6 ve daha fazla semptom göstermesi gerekmektedir

Sıklığı

            Araştırmalar okul çağı çocuklarında % 3-5 oranında DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞUNUN görüldüğünü saptamıştır.  Epidemiyolojik çalışmalarda ise % 5, % 7 oranında erkeklerde, % 2-4 oranında kızlarda görüldüğü saptanmıştır.

            Tahiroğlu ve arkadaşları tarafından yapılan bir araştırmada (2005);  2002-2003 Öğretim Yılı Boyunca Kliniğe İlk Kez Başvuran DEHB tanısı alan 401 olgunun, bozukluğun alt tiplerine göre dağılımının, yaşa ve cinsiyetine göre farklılıklarını ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Değerlendirmeler aileden alınan bilgiler, çocuklarla görüşme, oyun odası izlenimleri, öğretmen görüşleri ışığında yapılmıştır. Bulgular şöyledir;

	İlk kez Tanı alma yaşı ortalama	Erkekler	Erkekler	Kızlar	Kızlar
Bileşik tip	8.2+-2.5	% 77,5	n=238	% 79.8	n=75
Aşırı hareketliliğin baskın olduğu tip	4.6+- 2.1	% 18.8	n=50	% 10.6	n=10
Dikkat eksikliğinin baskın olduğu tip	9.3+-2.4	% 3.6	n= 11	% 9.6	n=9

DEHB nin alt tipleri yaşa ve cinsiyete göre önemli farklılıklar göstermektedir
.

Genel Özellikler

            Dikkat problemi birçok DEHB tanılı çocukta görülmektedir. Aileler ve öğretmenler çocukları yaşıtlarıyla kıyaslandıklarında bu tür çocukları bir etkinlikten diğerine çok çabuk geçer, söylenenlere dikkatini vermez, dikkati kısa sürelidir, konsantre olamaz,sorumlulukları unutur,hayal kurar, nesneleri kaybeder olarak tanımlamışlardır. Formal gözlemlerde DEHB tanılı ergen ve çocuklarda normal gelişim gösteren çocuklara göre daha dikkatsiz ve öğrenme güçlüklerinin daha fazla olduğu saptanmıştır. Yetişkin raporlarına göre çocuklar bazı durumlarda dikkatini yoğunlaştıramazlar, oturarak uzun süre oyun oynama, resim yapma, blokları dizme gibi durumlarda dikkat güçlüğünün olmadığı saptanmıştır. Böylelikle dikkat konusunda dikkati verme ve sürdürme yetisi ilgi duyduğu etkinliğe göre değişebilmektedir.  Dikkat sorunu rutin olaylarda sıkılıkla görülmektedir.

          

Zeka,  Öğrenme Ve Akademik Problemler

            DEHB tanılı çocuklar genel olarak IQ testlerinden normal yaşıtlarına göre daha az puan almaktadır. DEHB tanılı çocuklar okuma, matematik, heceleme ve akademik alanlarda zorlanırlar. Akademik başarısızlık sıklıkla göze çarpar. (okul notları ve başarı testleri sonuçları bunu kanıtlamaktadır). Öğrenme kapasitelerini tam olarak kullanamazlar

Okulda sınıf tekrarı % 30

Özel eğitim alanlar  % 30-40

Lisede başarısız olanlar %  56

          

  Gelişimsel özellikler

  Sosyal davranışlar ve ilişkiler

            Konuşkandırlar. Sosyal değişiklikler konusunda liderlik özelliği gösterirler ancak insanları rahatsız eden, onaylanmayan davranışlar, bazılarında saldırgan davranışlar, yaşıtlarından daha hızlı ve güçlü ve sesli olmaları yaşıtlarıyla uyumsuzluğa neden olur.  Arkadaş edinmeleri bu nedenle zordur. Genellikle hoşlanılmayan ve reddedilen çocuklardır.  Öğretmen tepkileri de aynı şekilde hoşnutsuzluk içerir. Bir araştırmada, DEHBli küçük çocuklarla çalışan öğretmenlerin onları sınıf içinde diğer çocuklarla bir arada tutmada ve bu çocukları kontrol etmede güçlük yaşadıkları bulunmuştur. Öğretmenler DEHB olan çocuklara karşı daha baskıcı bir tutum sergilerler ve daha fazla kontrollü davranırlar. Genel olarak DEHB tanılı çocukların olduğu evlerde, diğer ailelere nazaran daha fazla stres görülmektedir. Ayrıca  olumsuz aile ilişkilerinin varlığı özellikle çocuğun karşı koyma ve davranış bozukluklarıyla ilişkilidir. Uyum becerileri konusunda özbakım ve bağımsız hareket etmede yetersizlikler sergilemktedirler.

           

 DEHB Tanısı Alan Çocukların Tanılanmasında Kullanılan Ulusal Değerlendirme Araçları

          Turgay-Çocuk Ve Ergenlerde Davranım Bozuklukları İçin Dsm-Iv’e Dayalı Tarama Ve Değerlendirme Ölçeği (T-Dsm-Iv-Ö). DSM –IV ölçütlerine göre DEHB belirtilerini taramaya yönelik anne baba ve öğretmenlerin doldurduğu likert tipi bir ölçektir.

            Conners Anababa Ve Öğretmen Derecelendirme Ölçekleri (Şener Ve Dereboy, 1995)

            Klinisyen Gerekli Görürse Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (Wçzö) Adlı Ölçekten De Yararlanabilir.

            

            Eğitime İlişkin Yöntemler

            YAPILANDIRMA: Öğretmen tarafından yapılandırılmış programın geliştirilmesi ve uygulanmasıdır. Öğretmen özel çocuk için uygun olan aktiviteleri seçer.

            

           Çevresel Uyaranların Azaltılması

            Dikkat sorunu olan çocukların çevrelerindeki uyaranlardan çok kolay etkilendiği bilinmektedir bu nedenle konu dışı uyaranlar azaltılır ki çocuk konu ile ilgili uyaranlara daha kolay odaklanabilsin.

            

          Eğitim Materyallerinin Yoğunluğunun Artırılması

          Görsel Dikkat İçin Düzenlemeler

            Çocuğun odasında dikkatini dağıtacak nesneler azaltılmalı

1-   Az sayıda eşya ile sade bir düzenleme yapılmalı

2-   Çocuğun odasında televizyon bulunmamalı

3-   Çalışma masasının üstü boş olmalı. Çocuk çalışırken yüzü odaya değil, duvara dönük olmalı. Bu duvar boş olmalı.

4-   Bilgisayar çalışma masasının üzerinde olmamalı, bilgisayar çocuk çalışırken kapalı olmalı.

5-   Odanın duvarları ve mobilyalarında yumuşak,açık,sakinleştirici renkte olmalı

6-   Halı, döşeme ya da duvar kağıtlarında iri, abartılı desenler olmamalı

7-   Oyuncaklar kutuda ve dolapların içinde olmalı

8-   Evin ortak kullanılan yerlerinde de benzer düzenlemeler yapılmalı

İşitsel Dikkat İçin Düzenlemeler

1-   Çocukla konuşurken göz teması kurulmalı, çocuğun dinlediğinden emin olunmalı

2-   Çocukla konuşurken çevredeki diğer sesler azaltılmalı

3-   Basit, sade cümleler kurulmalı. Net ifadeler kullanılmalı

4-   Benzer ifadeler için aynı ses tonu kullanılmalı

5-   Aynı anda birkaç şey söylenmemeli

6-   Söylenilenlerin çocuk tarafından dinlendiğinden emin olunmadığı taktirde çocuktan söylenilenleri tekrarlaması istenmeli

7-   Söylenilenler defalarca tekrarlanmamalı

8-   Çocuk çalışırken ortamdaki sesler azaltılmalı

Dokunsal Dikkat İçin Düzenlemeler 

            Bazı çocuklar dokunsal uyaranlara karşı aşırı duyarlılık gösterirler. Bu gibi durumlarda;    

1-   Çocuğun ‘kaşındırıyor’ , ‘rahatsız ediyor’ diye tanımladığı giysiler giydirilmemeli, yumuşak kumaştan rahat giysiler tercih edilmeli

2-   Alerjisi varsa tedavi edilmeli

3-   Giysi ve çamaşırlardaki etiketler kesilmeli

4-   Çorap lastikleri çok sıkı olmamalı

5-   Çalışırken oturduğu sandalyenin ergonomik olmasına dikkat edilmeli

               Dinlenme ve yönergeleri takip etmedeki önemli olan diğer konu ise dikkatini çekmedir. Çoğu öğrenci dikkatini yoğunlaştırmada güçlük çektiğinden öğretmenler aşağıda belirtilen birçok dikkat çekme yöntemini kullanabilirler:

* Onları doğrudan dikkatlice dinleyin

* Anlaşılır, empatik öğrenim yapın (parmağınızı sayfanın üzerine koyun)

* Konuşmadan önce durun ve tüm öğrencilerin dikkatini çektiğinizden emin olun.

* Sınırlamalar koyarken öğrencilerinizin gereksiz materyalleri sıralarında bulundurmalarını engelleyin

* İşitsel ve görsel uyaranları eleyin

* Jones ve Jones  (1986) öğretmenlere, sözel durum ya da fiziksel mimik (elini kaldırma, ışığı açma, zil çalma) gibi ip uçlarını çocukların dikkatini çekmek için kullanmalarını önermektedir. Öğrencilerin ip uçlarından faydalanmalarını teşvik etmek, öğrencilerin ip uçlarını kavramalarını sağlar. Sınra ip uçları aydan aya değiştirilir.

          

      Dağınıklık Konusunda Yapılabilecek Düzenlemeler

Ortam Düzenlemesi

ü Evde kendini rahat hissedeceği özel bir alan hazırlanması

ü Basit ve kolay eşyalar, dolap ve rafların yeterli olması

ü Gereksiz eşyaların ortadan kaldırılması, kullanılmayan eşyaların odadan tasnif edilmesi

ü Giysiler, çoraplar ve çamaşırlar için çocuğun kolayca kontrol edebileceği bir düzen hazırlanması

Günlük Hayat Düzenlemesi

                  Planlama, organize sorunu olan bu çocukların rahat izleyebileceği bir tablo şekline dönüştürülürse, büyük ölçüde organize olma sorununu ortadan kaldırabilir

ü Uyku, yemek yeme, ders çalışma, serbest zamanların önceden çocukla birlikte          planlanması ve ailenin zaman dilimlerine çocukla birlikte uyması.

ü Sadece çocuğun uymasını gerekli kılan bir plan değil aile bireylerini tümden bağlayıcı bir planın var olması

ü Planlamada özgür olduğu zaman dilimlerinim unutulmaması

ü Günlük düzende tutarlılığa özen gösterilmesi

ü Ailedeki tüm bireylerin tutarlı olmaları evde günlük hayatla ilgili temek bir düzenin olması

Öğretmenlere Dikkat Çekme Ve Sürdürme Konusunda Öneriler

Ø Doğru cevabı bulmaları için görsel araçlarla ip ucu verin

Ø Merak oluşturun

Ø Dersi tiyatral yeteneklerinizi kullanarak canlı ve eğlenceli hale getirin

Ø Konuşurken söz diziminizdeki gereksiz ifadeleri azaltın ve karmaşık söylemlerden uzak durun. Konuşmanız yalın, net ve sade olsun.

Ø Aynı soruyu defalarca sorarak tekrar yoluyla öğretim yapın

Ø Dikkati dağıtan uyaranları dağıtın

Ø Konuşmacıya yakın oturtun

Ø Tüm öğrencilerle her zaman göz kontağı kurmaya özen gösterin

Ø Öğrencilerin akıcı cevap vermeleri konusunda yöntem geliştirin

Ø Materyal yerleşimi konusunda hızlı davranın

Ø Ders içindeki akışta uzun boşluklara izin vermeyin

Ø Beklediğiniz ve uygun davranışların  gerçekleşmesi konusunda kararlı gerekirse zorlayıcı olun

Ø Zamanla ilgili etkinlikler verin

Ø Dikkatini sürdürme becerisi yüksek öğrencilerin yanına katın

Ø Öğrenciden, sorunun cevabıyla ilgili arkadaşlarına ek bilgi ya da açıklama yapmasını isteyin

Ø Sıkı sık etkinlik değişimi yapın

Ø Öğretim teknikleriniz çeşitlilik göstersin

Eğitimcilerin unutmaması gereken konular

   Ø Onları başarısız çocuklar olarak görmeyin

   Ø Sonuca değil sürece ve çabaya odaklanın

   Ø Tembel olarak değerlendirmeyin, nörolojik yapılarından dolayı yaşadıkları güçlükle                 empati kurun

   Ø Diğer öğrencilerle kıyaslamayın

   Ø Diğerlerinden daha fazla desteği hak ettiklerini unutmayın ancak diğer çocukları da        ihmal etmeden profesyonelce bir denge kurun

   Ø Olumlu tutum ve bu çocukları var olan yetersizlikler ile kabul etmeniz önemli bir      başlangıçtır.

  Ø Çocuğun eğitim ve tedavisinde bilgi alabileceğiniz rehber öğretmen, aile, doktor vb         kişilerden oluşacak ekip desteğinden en etkin şekilde yararlanın, bütün yükü kendiniz    yüklenmeyin, işbirliğini küçümsemeyin.

İletişim ve işbirliği konusunda

Ø Konuyla ilgili uzmanlardan görüş ve bilgi alın

Ø Çocukla ilgili çalışan tüm kişilerle sıkı bir iletişim içinde olun

Ø Okuldaki diğer kişilerden, öğretmenlerden görüş ve bilgi alın

Ø Aileyle görüşmeleri dertleşmeden çok çözüm odaklı ve sizin okul içi etkinliklerinizi destekleyecek ödevlendirmeler şeklinde düzenleyin

Ø Çocukla ilgili yaptığınız gözlem ve değerlendirmeleri sözel olarak değil yazılı olarak paylaşın

Sınıf yöntemi konusunda

Ø Olumlu davranışa odaklanın

Ø Olumlu davranışlarını destekleyin

Ø Yapmaması gerekenler üzerinden davranış değiştirmeye çalışmayın

Ø Sınıfta DEHB olan çocuğun ihtiyacı olan düzenlemeleri yapın

Ödev ve sorumluluklar konusunda

Ø Bu çocukların en temel özellikleri  yönlendirme ve planlama konusunda duydukları yetişkin desteğidir. Bu desteği şefkat ve içtenlikle verin

Ø Planlamayı kolaylaştırmak etkinlik listelerinin yapılması önemlidir. Böylece yaptıkları işin neresinde kaldıklarını unuttuklarında hatırlamaları mümkün olur.

Ø Ödevleri küçük parçalara ayırın

Ø Görsel nitelikli ve zevkli etkinlikler verin, ödevden sıkılmamaları için ilgi alanlarını belirleyin ve ilgi duydukları konuyu bir araç olarak kullanın. Zevkli ve keyifli biçimde ödev yapmaları için kişisel yaratıcılığını işe koşun

Ø Yaptığı her çalışmada süre mefhumunu kullanın

Ø Çocuğun söz konusu etkinliği yapma hızına göre süre verin ve aşamalı olarak kendi çıtasını aşmasını sağlayın

         

          Aileye öneriler

Davranış değiştirme yöntemleri

            Davranışı değiştirmek için belirli basamakları izlemek gereklidir. Ilk basamak, değiştirmek istediğiniz davranışı seçmektir. Değiştirilecek davranış diğerleri tarafından da anlaşılabilecek şekilde açık ve net biçimde tanımlanmalıdır. Çocuğunuzun “tutumunu” değiştirmek istediğinizi söylemeniz ya da onu “daha nazik yapmak” “ev ve okul görevlerinde sorumluluk duygusu vermek” istemeniz yeterli değildir. Bir zaman periyodunda davranışın bir bölümü ya da ufak bir davranış grubu üzerinde çalışılması önerilir. Sabırsız olmamalı. Gerçekçi olmayan beklentilere kapılmamalıdır.

Arzu Edilen Davranışı Geliştirmek İçin Yöntemler

            En önemli şey düzeltmek istediğiniz davranış için ödül ya da pekiştireçleri uygulamaktır. Pekiştireçler ilk başta gösterilmelidir ve davranışla birleşmelidir. Sonuç olarak %100 pekiştirme kısmi pekiştirmeye dönüştürülmelidir.

1.      Değiştirmek istediğiniz davranışı seçin: örneğin yedi yaşındaki çocuğunuzun, siz yarım saatlik bir tv programı izlerken sessizce oturmasını istiyorsunuz.

2.      Uygun bir pekiştireç seçin: bir çocuğu ödüllendirmek için sınırsız sayıda seçenek vardır. Bazı çocuklar küçük şekerle bile ödüllendirilebilir. Defterlere yapıştırılan renkli çıkartmalar da bir ödül olabilir. Bazı çocuklar ne isterlerse yapabilecekleri serbest on beş dakika ile ödüllendirilebilirler.

3.      Kuralları koyun: ne yapılmasını istediğinizi dikkatlice açıklayın. Çocuğunuza televizyonda programın başlamasından ilk reklam başlangıcına kadar size engellememesini ve sesizce durmasını istediğinizi söyleyin. Program tekrar  başladığında bir sonraki  reklamlara kadar tekrar sesiz durması gerektiğini söyleyin. Odadan ayrılabilirsin ama beni rahatsız etme

Odadan ayrılabileceğini ama size rahatsız etmemesini söyleyin. Bu .eşit kurallar bir çok davranış için  koyulabilir. Çöpü dışarı çıkarmak, okul ödevini tamamlamak gibi.

4.        Çocuğa kurallar ve pekiştireç arasındaki ilişkiyi açıklayın: pekiştireciniz çıkatma ise, ilk once bir kutu renkli parlak çıkartma ve çocuğun bu çıkartmaları koyabileceği bir defter almalısınız. Çocuğunuz her başarılı olduğunda beraberce kutudan bir çıkartma alıp deftere yapıştıracağınızı açık bir şekilde anlatmalısınız. Ne yaptığınız, ne ödül vaad ettiğiniz ve ne için yaptığınız çok açık olmalı.

5.        Bundan Sonra Ne Olacağını Açıklayın:  her 20 çıkartma olduğunda biraz daha büyük bir ödül için hak kazanmasına izin verebilirsiniz. Çocuğunuza defterine her 20 çıkartma topladığında onu mağazaya götürüp ufak bir hediye alacağınızı söyleyin. Çocuğunuzun her zaman başarılı olamayacağını, hala sizi televizyon seyrederken izleyebileceğini unutmayın.

6.        Yöntemi Değiştirmek: Çıkartma gibi somut pekiştireçlere olan ihtiyaç azaldığında bunun yerine fiziksel varlığı olmayan ödüller geçer. Bunlar sizin övgünüz ve çocuğun bir işi yapmaktan dolayı hissettiği memnuniyettir. Bu duruma gelmek uzun zaman alabilir. Bazı aileler çıkartmalarla bazı başarılar elde ettiklerinde, daha az dikkat etmeye başlarlar. Çoğunlukla istenmeyen davranışların yeniden  başlaması bununla ilişkilidir. Bu durumda bir adım geriye atıp uyguladığınız davranış değiştirme programını gözden geçirmeniz gerekebilir. Dikkat edip etmediğinize, programı olması gerektiği gibi uygulayıp uygulamadığınıza bakın.

Cinsiyet Faktörü     DEHB erkek çocuklarında daha fazla görülmektedir.	Kalıtım Faktörü   Kalıtımsal yatkınlık	3.Sosyo Ekonomik Düzey (SED)
Bu oran çeşitli araştırmalar tarafından 3/1 ile 9/1 olarak verilmektedir. Genelde kabul edilen erkek çocuklarda 6 katı daha fazla görüldüğüdür.	Ana-babada DEHB olduğu taktirde,  çocuklarda ortaya çıkma olasılığı %50 Kardeşlerinde DEHB olan çocukta çıkma olasılığı  normallere göre 5-7 katıdır Tek yumurta ikizlerinde bu risk %90 dır (Kalıtımları aynı)	Araştırmalar, SED düştükçe hiperaktivite vakalarının çoğaldığı ve belirtilerin şiddetinin  arttığını göstermektedir Kanada Ottowa-’da yapılan bir çalışmada, şehrin yoksul mahallelerinde DEHB oranının her 4 çocuktan birinde olarak saptamıştır

DEHB FAKTÖRLERİ

Davranışsal	Sosyal
Ø  Kısa dikkat süresi  Ø  Dikkatini çabuk dağıtma  Ø  Yerindeduramama-huzursuzluk   Ø  Dürtülerine hakim olamama	Ø  Arkadaşları ile ilişkileri zayıf  Ø  Yönergelere uymama  Ø  Yalan söyleme / çalma  Ø  Saldırganlık  Ø  Saygısız konuşma,küfür  Ø  İradesi zayıf / çok risk alma  Ø  Sosyal durumlarda uyumsuz

Bilişsel	Okul Başarısı
Ø  İçsel dil gelişmemiş   Ø  Dikkat verememe / dikkatin çabuk dağılması   Ø  Alt normal zeka  Ø  Vicdanı zayıf  Ø  Davranışlarının sonuçlarını değerlendirememe	Ø  Zekasına gore başarısı az  Ø  Özgül öğrenme güçlüğüvar

Duygusal	Fiziksel
Ø  Depresyon  Ø  Kendine güveni az  Ø  Çabuk heyecanlanma  Ø  Duygularını kontrolde zayıf  Ø  Çabuk sinirlenme   Ø  Ruh halinin değişken olması	Ø  Bedeni ortalamalardan  küçük  Ø  Kemik gelişmesi geri  Ø  Enuresis / Enkopresis  Ø  Üst solunum yolu enfeksiyonları  Ø  Orta kulak iltihabı  Ø  Alerjiler  Ø  Fiziksel anormallikler  Ø  Santral sinir sistemi normalllerden daha az faal  Ø  Uyku süresi kısa  Ø  Acıya toleransı yüksek  Ø  Motor koordinasyonu zayıf

Nörolojik Bulgular

          DEHB’de yüz,el ve ekstremitelerini karmaşık hareketlerde kullanmakta zorluk çekerler. Bu hareketler; Düğme ilikleme, göz kırpma,ıslık çalma, ayakkabısını bağlama, bisiklete binme gibi becerileri içerir.  Kas güçleri azdır. Dans etme ve çeşitli sporlsrda beceriksizdirler. Hafif yada silik nörolojik bulgular diye adlandırdığımız bu belirtiler, beyindeki herhangi bir nöroanatomik bozukluk değil, yalnızca sinir sisteminin yeterince gelişmediğini gösteren işaretlerdir.  Saptanan hafif nörolojik bulgular; hafif anormal refleksler, motor koordinasyon bozukluğu ve bazı anormal duyusal algısal bulgulardır.

KAYNAKLAR: Özel Gereksinimli Çocuklar Ve Özel Eğitim -Eğiten Kitap (Editör: Prof. Dr. Necate Baykoç) 2011-Erdem Matbaası-Ankara Dikkat Eksikliği Ve Hiperaktivite Bozukluğu (Dehb) Olan Çocuklar Ve Eğitimleri  Sy271-289 Yrd.Doç.Dr. Özcan Doğan Dr.Sonnur Işıtan

Çocuk Eğit Blog