Hiperaktif Çocuklara Sahip Ailelere Öneriler

Hiperaktif çocukların ev, okul ve arkadaş ilişkilerindeki yaşamlarına kolaylık sağlayabilmek için çevresel etkenleri nasıl denetleyebiliriz? sorusuna yanıt aradığımız bu yazıda, ailelere ve çocuklara hiperaktivite ile başa çıkmak için öneriler sunacağız

Çevreyi  Düzenlemek

Kuralları , sonuçları ve ödülleri tanımlayın.

Hiperaktivitesi olan çocuk bütün gayretlere rağmen zaman zaman başını belaya sokacaktır. Siz kurallar koysanız ve onun kurallara uymasını sağlamaya çalışsanız bile, çoğu zaman farkından olmadan bozacaktır ve cezalandırıldığı zamanda niçin cezalandığına şaşıracaktır. Bu tür sorunlara son vermek üzere, kuralları ona anlattıktan sonra kuralların yazılı olarak cevap verilmesinde yarar vardır. Böylelikle,çocuğun kuralları anladığından emin olabiliriz.Ona yazılı olarak verilen kurallarda genellemelerden kaçınıp tam ne yapması gerekiyorsa onu açıklamalısınız. Ona ‘’ odanı toparla’’ dediğinizde bu çok genel bir  komut. Bunu şöyle açıklayabilirsiniz :’’Odanı her hafta temizlemeni: her gece yatmadan önce oyuncaklarını yerlerine koymanı, giysilerini çıkardıktan sonra asmasını istiyorum’’. Başka bir komut ‘’temiz ol’ da şöyle anlatılabilir. ‘’Her gün sabah ve akşam dişlerini fırçalamanı ve gün aşırı banyo yapmanı bekliyorum’’.

Kuralları, kurallara uyulmadığı zaman sonuçlarını ve uyulduğunda ödülleri , yazılı olarak ona verin. Küçük çocuklar, okuyamadıkları için yazı yerine resimler ve çizimlerden yararlanabilirsiniz. Bu görsel sembolleri, çocuğunuzun kolaylıkla görebileceği yerlere yapıştırabilirsiniz.

Çocuga İşlemler  İçin Basamaklar Sunmak

Hiperaktivitesi olan bir çocuk, başladığı işi bitirmede zorlanabilir. Bu hem dikkat dağınık olduğundan, hem de yapması gerekeni unutabileceğinden kaynaklanır. Bu nedenle ona hatırlatıcı bazı notlar verebilirsiniz. Günlük işlemler için, yapması gereken işin yanı başına şöyle bir liste asabilirsiniz.

İŞLEM: Kedinin tuvaletini yaptığı kutunun toprağını değiştirmek

1-    Mutfaktan çöp torbasını al

2-      Kedinin toprağını bu torbaya dök.

3-      Torbanın ağzını bağla

4-      Kedinin torbasını, mutfaktaki büyük çöp torbasının içine yerleştir.

5-      Kedinin toprak kutusuna yeni toprak koy.

6-      İşlem bitince elini yıkamayı unutma.

Okuma yazma bilmeyen çocuklar için yapacakları işlerle de yardımcı olmak için listeleri resimli olarak düzenleyebilirsiniz.

Her şeyin bir yeri olsun

Çocuğunuzun, eşyalarını yerleştirmesi için yer oluşturabilirsiniz. Örneğin oyuncakları: Oyuncaklar torbalara ya da karton kutulara konulabilir. Bunların üzerine ,o oyuncağı anlatan resimler yapıştırabilirsiniz. Böylelikle, çocuğunuzun oyunu bitince, oyuncakları nereye koyacağını kolaylıkla bulacaktır. Aynı şey giysileri için uygulanabilir. Beden eğitimi dersi için şort ,spor papucu için belli bir çekmece ayırın. Çocuğunuz okuldan gelince, bu eşyaları, o çekmeceye yerleştirebilir. Bu malzemeleri sabah okula götürürken, vaktini onları aramakla geçirmez .Kitaplarını ve defterlerini, derslere göre kümesler halinde saklayabilir.

                  

                  Saatler, Alarm Saatleri , Kronometreler

Hiperaktif çocukların en çok sorun yaşadıkları alan zamanı ayarlamaktır . Siz ona ‘’on dakikaya kadar okul servisin gelecek’’ dediğinizde ,bu onun için bir anlam taşımaz. Aynı şekilde eve öğretmenin 6’da geleceğini haber vermeniz, onun 6’da hazır olacağını garantisini vermez. Ayrıca,her an çocuğunuza saati hatırlatmanız hem onun sinirini bozacak hem sizi yoracaktır. Bütün bu sorunları saat ve kronometreler halledebilir. Onun 15 dakika hazır olmasını istiyorsanız, mutfaktaki kronometreyi 15 dakikaya kurun ve 0 gelince, çocuğunuz vakit tamamlanmış olduğunu anlayacaktır. Köpeğinin yemeğinin verilme vaktini ya da sofranın kurulma vaktini bir alarm saatini kurarak belirleyebilirsiniz. Böylelikle çocuğunuz, hem işlerini gecikmeden yapabilecek, hem de zamanın akışı hakkında deneyim kazanacaktır.

                   Belirli Bir Program Yapın

Hiperaktif çocuk için günlük program yapmak onu oldukça rahatlatacaktır. Belirli bir sırada yapması gereken işler varsa neyi ne zaman yapacağını programa bakarak saptayacaktır. Bu okula giderken yapacağı hazırlık gibi yapacağı hazırlık gibi her gün tekrarlanan bir faaliyet olabilir; spor faaliyetleri gibi haftalık yada bayramlar gibi arada bir gelen olaylar olabilir. Bu programı bir yere yazılı olarak asarsanız, herkes yapacaklarından haberdar olur. Dikkat edilmesi gereken bir nokta, hiperaktif çocuk bu listeye o kadar alışır ki bazen ona bakmadan uygular. Dolayısıyla ile, eğer programda bir değişiklik olacaksa ona önceden haber vermek, yeni duruma alışmasını sağlamak gerekebilir. Yine de en doğrusu, değişikliğin olacağı gün,onu birkaç kez uyarmada yarar vardır.   

                   Trafik ve Gürültüden Korumak 

Hiperaktif çocuk bir kez dikkatini toparlayıp ders çalışmaya hazır olunca ,bir uçak sesi, satıcıların bağırması, köpek havlaması, içeriği odadan gelen konuşma sesleri ya da odasındaki göz alıcı bir afişten dikkatini çabucak dağılabilir. Bu nedenle, çocuğun pencere önünde, ya da evin en hareketli yerinde oturması sakıncalıdır. Onun en iyi çalışacağı yeri saptarken, onunda onayına başvurun. Çocuk sizin aklınıza gelmeyecek isteklerde bulunabilir. Kimi çocuk yatarak okurken, kimisi masa başında ayakta dururken dikkatini en iyi verebilir. Bazı çocuklar çalışırken müzik dinlemekten hoşlanır ya da elektrik ampulünün daha güçlü olmasını isteyebilir. Onun seçimlerini de göz önünde bulunduralım. Çocuğunuz ders çalışırken, onu arada kontrol edebilmek için, sizlinde yakında bir yerde bulunmanız iyi olur.

                   Davranışı Degiştirmek

Çocuğunuz ilaç tedavisindeyse bile,bazı davranışları ilaç değiştiremez.Bunlar çoğunlukla alışkanlık edinilmiş davranış biçimleridir.Hem çocuğa hem de size sorun yaratacak bu davranış biçimlerini,aşağıda sıralayacağımız yöntemlerle değiştirebiliriz.

                   Biçimlendirme

Aşağıdakiler davranış biçimlendirmesinde uygulanan basamaklardır:

1-   Sorunu olumlu olarak tanıyın: Burada yapmak istediğimiz, sorundan söz etmeden,istenilen davranış nasıl sağlanır ,onu belirtmek.Amaç,yanlış davranışı söndürme yerine,doğru davranışı yerleştirmektir.Bunu yaparken kesin ve kararlı olun. Örneğin: Çocuğunuzun kıpır kıpır davranışlarını eleştirmeniz yerine onun yemek boyunca ayağa kalkmadan oturmasını sağlayın.Odasını yada çantasının darmadağın olduğuna dikkat çekme yerine , odasındaki eşyaları yerine koymasını,çantasından gereksiz eşyaları çıkarmasını öğretin.

2-   Gerçekçi bir hedef saptayın:Sorunu olumlu biçimde tanımladığımızda ortaya erişilmesi istenen hedef çıkacaktır.Ancak çoğu kez,bu hedefe ulaşmak çocuğunuz için zor gelebilir.Bir hedefi birkaç küçük hedefe bölebilirsiniz.Eğer çocuğun masada yemek boyunca kalkmadan oturmasını hedeflediniz ise,önce beş dakika,sonra altı..yedi.. ve en sonunda da yemek boyu oturabilir. Hedef odasını toparlamak ise önce okul ile ilgili malzemelerini yerine koymasını öğrensin,daha sonra,giysilerini asmaya,oyuncaklarını toplamaya geçebilir.Bunları yaptıktan sonra yine birkaç aşama ile yatağını nasıl düzelteceğini gösterebilirsiniz.

3-   Hedefe ulaşmak: DEHB olan çocuklar en iyi davranıştan hemen sonra uygulanan pekiştireçlere cevap verirler. Yapması gerekenin tümünü gerçekleştirmiş olmasa bile,başarabildiği kadarı için ona ‘’orada oturup dikkatini dersine vermeni beğeniyorum’’.Ona ‘’sen iyi çocuksun’’gibi genel bir  söz etme yerine,yaptığı işe yönelik bir pekiştiri vermek daha etkili olacaktır. 

Bu sıraladıklarımızı siz uygulayabilirsiniz.Eğer güçlük çekiyorsanız,önceleri birkaç kez bir uzmanın yardımıyla başlayın.

                   Cesaretlenirmek

Çocuğunuzu cesaretlendirmek için her başarısı için ona bir yıldız ya da bir pul verin. Çocuk bu verdiklerinizi biriktirsin. Belirli bir sayıya ulaşınca,onlarla lunaparka gitme gibi bir faaliyet,ana-baba ile sevdikleri bir oyun oynama,bir eşyaya sahip olma gibi isteklerini’satın alabilirler’.Zor hedefler için yıldız sayısını arttırın.Her saptanan hedefi başarmak için verilecek yıldız sayısını belirten bir liste hazırlayın.Bu listede,istenilmeyen davranışta kaybedilecek yıldız sayısı da olsun.Her zaman için ,kazanacağı yıldızlar , kaybedeceği neden fazla olmalı ki çocuk heveslensin.

Bu sistem ile çocuğunuzu olumlu davranışa teşvik etmiş olacaksınız.Aynı zamanda her şeyin bir bedeli olduğunu öğrenecek.

                   Disiplin etmek

          Hiperaktif çocuklara, istenilmeyen davranışta bulunduklarında hemen sonuç uygulamalısınız. Aksi halde, çocuk neyi yanlış yaptığını hemen unutacaktır. Uygulayacağınız sonuçlardan biri ‘time out’ yöntemidir. Bunun tanımını kitabın ekler bölümünde etraflıca anlattık.’Time out’ çocuga her hareketin bir sonucu olduğu düşüncesini somut olarak öğretecektir. Önce bunu nasıl uygulayacağınızı, çocuğunuzun normal davrandığı bir anda anlatın. Hangi hareketlerinin ‘time out’ile sonuçlanacağı konusunu da işleyin. Bu yöntem evin dışında da uygulanabilir.Uygulamada önemli bir nokta,’time out ‘ esnasında sizin, çocuğa onu denetleyecek yakınlıkta bulunmanızdır.

DOÇ.DR.   LALE VANLI
Çocuk Eğit Blog